Ouders en kinderen, broers en zussen, ze hebben een speciale band met elkaar. Net dat maakt elk gezin uniek. Zowel kinderen, adolescenten als volwassenen ontwikkelen zich doorheen het leven. Een deel van die ontwikkeling gebeurt in het gezin, een ander deel daarbuiten – op school of het werk, in de sportvereniging of jeugdbeweging, bij vrienden of collega’s. Zo is ieder gezinslid én verbonden met de andere gezinsleden én verbonden met mensen daarbuiten die eveneens van groot belang zijn. Een gezin is daardoor meer dan de optelsom van de individuen die er deel van uitmaken: naast het unieke samenspel tussen de gezinsleden, spelen er heel wat invloeden van buitenaf mee – de school, de buurt, godsdienst, cultuur.
Ontwikkeling betekent dat je kansen krijgt om te groeien. Als je jong bent, mag je dat groeien zowel letterlijk als figuurlijk nemen: je lichaam verandert, je wordt groter, je krijgt een ruimer blik op de wereld, je ontdekt je verlangens en je mogelijkheden, en daardoor ontwikkel je stilaan een eigen visie op en mening over de dingen die rondom jou gebeuren. Jij ontwikkelt, maar ook het gezin waarvan je deel uitmaakt ontwikkelt zich. Naast groeikansen kunnen er ook problemen ontstaan. Meestal is een gezin met voldoende mogelijkheden en flexibiliteit uitgerust om die problemen het hoofd te bieden. Maar soms ontstaan er ernstigere conflicten, die blijven voortduren en het gezin uit evenwicht brengen. Ondanks talrijke pogingen lukt het dit keer niet om het aanhoudende conflict opgelost te krijgen. Het gezin krijgt het gevoel vast te zitten in steeds terugkerende, negatieve communicatie- en gedragspatronen. Het kan dan zinvol zijn om als gezin in therapie te gaan.
Soms lijkt het of alle problemen binnen een gezin aan één persoon liggen. Als men als gezin aan verandering denkt, vindt men vooral dat die ene persoon moet veranderen; als hij of zij geen probleemgedrag meer stelt, is alles opgelost. In werkelijkheid zijn (gezins)problemen vaak complexer. Daarom wordt in systeemtheoretische gezinstherapie breder naar een probleem gekeken, net omdat men gelooft dat problemen niet tot één persoon terug te brengen zijn, maar tussen mensen ontstaan. Ook in een gezin kunnen terugkerende interacties tussen de verschillende gezinsleden voor problemen zorgen, al is dit niet altijd even zichtbaar voor het betrokken gezin. Een gezinstherapeut kan helpen om problemen bespreekbaar te maken, net door de specifieke manier van omgaan binnen een gezin te belichten. Het denken is gericht op interactie en op bronnen van kracht. Samen kan er gekeken worden naar een haalbare uitweg uit de impasse. Niet zelden tonen gezinnen in het vinden van een vaak creatieve oplossing hun samengebundelde krachten. Wanneer een gezin het gevoel heeft terug op eigen kracht door te kunnen gaan, kan de psychotherapie beëindigd worden.
Beginnen doe ik met een kennismakingsgesprek. Hierin ga ik samen met een gezin op zoek naar de manier waarop iedere betrokkene zijn of haar verhaal kan vertellen. Sommigen vinden praten het makkelijkst, anderen maken liever een tekening of vertellen hun verhaal aan de hand van een voorwerp dat ze hebben meegebracht. Elk gezinslid krijgt de kans om zijn of haar verhaal te doen. Het gaat daarbij niet om wie gelijk heeft en wie niet, maar om ieders individuele kijk op wat het probleem is. Verschillende waarheden kunnen gelijkwaardig naast elkaar bestaan. Op deze manier kan zichtbaar gemaakt worden wie bezorgd is om wie en waar hij of zij last van ervaart. Er wordt onder andere stilgestaan bij het verschil tussen binnenkant (wat je denkt en voelt) en buitenkant (de manier waarop je je gedraagt), bij het verschil tussen bedoelingen (wat je wil dat wat je zegt bij de ander teweegbrengt) en effecten (wat je woorden daadwerkelijk bij de ander teweegbrengen). Door meer zicht te krijgen op hoe men binnen een gezin met elkaar omgaat, worden omgangsvormen en patronen zichtbaar. Daar waar jullie zijn komen vast te zitten in een vicieuze cirkel, kan gezocht worden naar een andere, meer werkbare manier om met elkaar om te gaan zodat problemen kunnen verminderen of verdwijnen.
We maken ook enkele afspraken, onder andere wat betreft de therapiefrequentie en over welke thema’s er wel en niet gesproken kan worden. Soms denken mensen dat ze in psychotherapie alles over zichzelf moeten vertellen. Maar als je bepaalde dingen liever (nog) niet wil vertellen, kan het zijn dat je daar goede redenen voor hebt. Je geeft daarmee je grenzen aan en die worden gerespecteerd. Soms hebben mensen twijfels over in psychotherapie gaan. Ze denken dat het misschien meer slecht dan goed gaat doen. Als je zulke twijfels hebt, is er zeker ruimte om deze te bespreken.
Niet zelden komt een gezin in therapie omdat een van de gezinsleden een diagnose heeft gekregen, bijvoorbeeld ADHD, autisme, borderline persoonlijkheidsstoornis of oppositioneel-opstandige gedragsstoornis. In psychotherapie kan gekeken worden wat deze diagnose betekent: volgens de handboeken waarin het beschreven staat, maar ook – en heel belangrijk – welke betekenis er in het gezin aan wordt gegeven. Soms zijn de klachten eerder vaag: er loopt iets niet goed in het gezin, maar wat is niet precies duidelijk. Of men weet wel wat er fout loopt, maar er kan niet of maar moeilijk over gesproken worden. In dat geval spreken we over bezorgdheden. Het kan zijn dat verschillende gezinsleden zich zorgen maken over één gezinslid. Maar het kan ook zijn dat verschillende gezinsleden zich zorgen maken over elkaar. Niet alleen ouders maken zich zorgen over hun kinderen, ook kinderen maken zich soms zorgen over hun ouders. Wanneer alle bezorgdheden worden samengebracht, toont een gezin zich in alle complexiteit. Door te spreken over hun bezorgdheden, laten leden van een gezin zien dat ze om elkaar geven, en dat ze wat niet goed loopt graag zouden willen mee helpen veranderen. Opnieuw toont zich hier de kern van systeemtheoretische gezinstherapie: problemen ontstaan tussen mensen, waardoor ook de oplossing voor problemen tussen mensen gezocht dient te worden.
In principe komen alle betrokkenen van een gezin samen in therapie. Toch kan er soms besloten worden om de gezinstherapie te combineren met enkele individuele gesprekken. Dat kan een vraag van het gezin of een voorstel van mij zijn. Zo nodig ik soms alle gezinsleden uit voor een individuele sessie waarin ik een bepaalde methodiek gebruik. Later wordt het resultaat van de individuele sessies terug in een gezamenlijke sessie besproken.